Hazırlayan: Sabi VARONMısır`ın mülteci kampı operasyonunda ölenlerin sayısı artıyorCuma günü Mısır polisinin Sudan Mülteci kampına yaptığı operasyonda ölenlerin 27 kişiye ulaştığı bildirildi.
Yusuf BESALEL
Almanya ile özdeşleştirilen Aşkenaz-Alman ve Polonya kökenli Yahudiler. Ortaçağ İbranicesi’nde Kutsal Kitap’taki adıyla Almanya, Aşkenaz olarak bilinir. Bu ad, ilk kez 9. Yüzyılda belirmiştir. Aşkenazlar aralarında Yidiş dilini konuşur, İbranice’yi telafuzları da Sefaradları’nkinden değişiktir. Adet ve usulleri de Sefaradları’nkinden farklıdır. Aşkenaz Yahudileri, dünya Yahudileri’nin %80’ini oluştururlar.
Tora’da Aşkenaz, Noah’ın (Nuh) oğullarından biri olarak tanımlanır (Tekvin, 10:13). Ayrıca Aşkenaz, Mezopotamya’da bulunan bir halkın adı olarak da geçer. (Yermiyau, 51:27). Fakat gerek Talmudik kaynaklar, gerek Amram Gaon’un dua kitabı, gerekse Raşi, Aşkenaz tabirini Germania ile bağdaştırırlar… 11. yüzyılda eski Karolenj İmparatorluğu’nun Kuzeydoğu Fransa, Loren, Rhineland gibi bazı kısımlarında yerleşmiş ve özgün bir sosyal ve dinsel yaşam tarzı benimsemiş olan Aşkenazlar, 1050 yılları arasında yaklaşık olarak tüm Fransa’da, ayrıca İngiltere’de, Almanya’da, İsviçre’de, Flaman ülkelerinde ve Kuzey İtalya’da cemaatler kurmuşlardı. İngiltere’den (1290) ve Fransa’dan (1306, 1394) kovulduklarında, Orta Avrupa’da ve Polonya’da yerleştiler. Kıyımlar nedeniyle daha da uzaklara dağıldılar. Nitekim Kuzey Afrika ve Türkiye Yahudileri’nde dahi "Aşkenazi" soyadına rastlanmaktadır…
Orta Çağ’ın Franko-Alman Yahudi cemaatlerinin temel özelliklerinden birisi, dualarla ilgili geleneklerinin Babil Talmudu’ndan ziyade Yeruşalayim Talmudu’ndan kaynaklanmasıdır. Duaların ssıralaması ve sözleri İspanya, Portekiz ve Doğu Yahudileri’nkinden hayli farklıdır. Dini ilahiler ve Biblik metinlerinde okunan makamlar da çok değişiktir. 11. yüzyılın Mazhor Vitry ve 18. Yüzyılın Ets Hayyim kitaplarına dahil ritüel tarzı yüzyıllarca sürdürüldü. Hasidizm de geniş çapta Aşkenazlar’ın ritüelini benimsedi. Sefaradlar’ın daha geniş ve hoşgörülü hayat tarzına karşın; Aşkenazlar, Hıristyanlar’ın baskısı nedeniyle uygulamalarında daha katı olmuşlar ve Alaha’ya sıkı bir şekilde bağlanmışlardır. Aşkenazlar’ın Sefaradlar’la temasları da olumlu olmuştur. Sefaradi Yosef Caro’nun Şulhan Aruh adlı Alaha uygulamaları ile ilgili eserine Moses Isserles, Aşkenazlar’ın geleneklerini ekleyerek aynı paralelde bir çalışma oluşturdu. Kabala’nın sefaradi ustaları da Avrupa’da ün kazandılar…
Alman Yahudileri, özel ayrıcalıklar tarafından cezbedildikleri Polonya’ya sürekli olarak göç ettiler ve 16. ve 17. yüzyıllarda Polonya Rönesansı’nın refah ve kültürünü paylaşarak; Büyük Polonya, Küçük Polonya, Poddolya ve Volina’da geniş bir içsel yöretim yarattılar. Ayrıca Litvanya’da da ayrı bir konsey vardı. Ancak Polonya’daki Yahudiler’in bu altın çağı, Kazaklar’ın 1648’de isyanıyla sona erdi. İsyanın önderi Bogdan Chmielnicki, Yahudiliği Ukrayna’da yok etmeyi amaçlıyordu. 100.000’den fazla Yahudi katledildi ve 300’den fazla yerleşim bölgesi yok edildi.
Bu kez Yahudiler tekrar batıya, Almanya’ya yöneldiler. 17. Yüzyılın sonlarında ve 18. Yüzyılın başlarında ticari etkinliklerin sonucunda Alman Yahudileri çok zenginleşerek debdebeli bir yaşam sürmeye başladılar ve Yahudi düşmanlığını cezbettiler. Keza Aşkenazlar, 17. yüzyılda ‘Amsterdam’da altın çağını yaşadı. Bu dönemin sinagoglarındaki gravürler, zerafet ve ihtişamı yansıtır. Aşkenaz topluluğu 19. Yüzyılda gelişen yeni kültürlenmeye rağmen Yidişçe konuşmayı sürdürdü.
devam edecek...
Kaynakça: "Yahudilik
Ansiklopedisi",
Cilt I, II, III
Yusuf Besalel
